تاثير تيم كاري ايمني بر كاهش حوادث شغلي

داود كرماني و افشين منتجبي: كارشناسان ايمني صنعتي درمديريت ايمني بهداشت محيط زيست شركت سايپا

باتوجه به روند روبه رشد بروز حوادث در صنايع، در اين مقاله، تاثير تشكيل تيم كاري ايمني در كاهش بروز حوادث ناشي از كار، مورد بررسي قرار مي گيرد. اين بررسي از آن جهت اهميت دارد كه به نقش موثر سرپرستان و سركارگران در قالب تيم كاري ايمني در كنار مهندسان ايمني، در كاهش و كنترل حوادث مي پردازد. تجربه ما نشان داده كه روش ارائه شده، قابل اجرا بوده و مي تواند در صورت اجراي درست باعث كاهش وقوع حوادث شود. نتايج پياده سازي اين روش به شرح زير بوده است:كاهش 58 درصدي تعداد حوادث به وقوع پيوسته، در بازه زماني 6 ماهه، در مقايسه با زمان مشابه در سال پيش (مقايسه بين نيمه اول سال 84 با سال 85 بوده است).كاهش روزهاي تلف شده به ميزان 68 درصد(مقايسه بين نيمه اول سال 84 با سال 85 بوده است).كاهش ضريب شدت تكرار از 2 و 1 به 1 (مقايسه بين نيمه اول سال 84 با سال 85 بوده است).
مقدمه

حادثه، يك واقعه برنامه ريزي نشده است كه منجر به خسارت جاني، مالي يا حتي اتلاف وقت مي‌شود. امروزه ثابت شده كه اغلب حوادث در صنعت، به علت اعمال ناايمن (Unsafe Acts) و شرايط ناايمن (Unsafe Conditions) به وقوع مي‌پيوندد. كنترل و بهبود شرايط ناايمن از راه فرايندهاي شناسايي و ارزيابي خطر و صدور اقدامات پيشگيرانه و اصلاحي پيگيري مي شود. در مورد كنترل اعمال ناايمن يا رفتار ناايمن پيشنهاد مي شود تا افراد، تحت آموزش ايمني و بهداشت قرار گيرند.تشكيل تيم‌هاي كاري با هدف دستيابي به ايمني، اقدامي است كه امروزه به آن توجه ويژه‌اي مي‌شود. ازآن جمله تيم ايمني (AGC (Associated General Contractorsمي‌باشد كه از سال 1990 با هدف محيط كار ايمن و در سطح جهاني تشكيل شده كه شركتهاي مختلف مي توانند به صورت داوطلبانه به عضويت درآيند تا تحت مميزي ساليانه قرار گيرند. در اين مميزي‌ها هر شركت بعنوان يك تيم ايمني در نظر گرفته مي شود و طي آن ميزان آگاهي افراد از مسئوليتهاي ايمني و در حال اجرا بودن برنامه هاي ايمني، مورد بررسي قرار مي‌گيرد؛ در واقع اين يك برنامه مديريت ايمني داوطلبانه است.از جمله طـرحهاي ديگري كه در زمينـه درگير كردن گـــروه‌هاي مختلف در صنايع و به منظور كنــترل اعمـال ناايمن در سطـــح دنيا در حـال اجـــرا است بايد از طرح حفاظت داوطلبـانه (‌Voluntary Protection Program= VPP )نام برد. نخستين بار در سال 1982 اين برنامه توسط هسته اصلي OSHA پيشنهاد شد و به صورت نمونه در يكي از شركتهاي هواپيما سازي ايالات متحده طرح ريزي شد و به اجرا درآمد. نتيجه بسيار مثبت اين امر باعث شد تا بقيه شركتهاي هواپيما سازي نيز به فكر استفاده از اين روش بيفتند.
تعريف تيم و گروه

گروه كاري

دو يا چند نفر كه رابطه متقابل با يكديگر دارند و براي رسيدن به هدف مشترك گردهم مي آيند.

تيم كاري

گروهي هستند با دانش، مهارت و قابليت هاي ويژه كه با اتكا به يكديگر و تعامل متقابل در جهت رسيدن به يك هدف مشخص، تحت مديريت واحد فعاليت و همفكري مي كنند. در يك تيم كاري، هم افزايي ايجاد مي شود؛ يعني برآيند عملكرد جمعي افراد، از مجموع عملكرد تك تك اعضا بيشتر است.‌ (رابينز، 1384)
كار تيمي

كار تيمي، به معني كاركردن با هم، براي يك هدف مشترك است. براي ايجاد كار تيمي در يك حوزه كاري افراد گروه بايد بر روي هدف و روش دستيابي به آن، توافق داشته باشند.
مراحل پژوهش

1. طرح ريزي پروژه

اين پروژه در يكي از سالن هاي توليد يك شركت خودروسازي با حدود 700 نفر كاركنان آن شركت به اجرا درآمد.

در اين مورد ابتدا آمار حوادث درشش ماه نخست سال 84 (داراي استراحت و بدون استراحت) مورد بررسي قرار گرفت كه در پي آن اين نتايج به دست آمد:
1-1. بيشترين فراواني علت وقوع حوادث، ناشي از عمل ناايمن افراد مصدوم بود.

1-2. بالاترين تعداد حوادث در روزهاي اوليه، جابه جايي افراد در بين ايستگاههاي كاري، رخ داده بود.

1-3. تعدادي از حوادث در شيفت هاي مختلف، به طور مشابه تكرار شده بود.

1-4. برخي از حوادث در روزهاي نخست تغييرات فيزيكي خط توليد، به وقوع پيوسته بود.

1-5. سرپرستان وسركارگران نسبت به داده هاي آماري مربوط به حوادث كه هر شش ماه در اختيار مديريت قرار مي گرفت علاقه نشان نمي دادند و بهره لازم را نمي بردند. (حساسيت هاي لازم در مورد آمار حوادث ارائه شده در بين سرپرستان وجود نداشت).با توجه به نتايج به دست آمده، قالبي جديد براي بررسي حوادث و جلب مشاركت مديريت، روسا، سرپرستان و سركارگران اين سالن درنظر گرفته شد. همچنين به منظور پوشش نواقص شناسايي شده (كه پيش‌تر به آن اشاره شد) برنامه هاي كاربردي در نظر گرفته شد كه مهمترين آنها به اين شرح زير است:

1-6. ايجاد سيستم اطلاعاتي براي يكپارچه سازي گزارش حوادث؛

1-7. طرح پروژه در سطح مديريت ارشد سالن؛

1-8. طرح ريزي برنامه توجيهي پروژه در سطح سرپرستان و سركارگران؛

1-9. طرح ريزي برنامه آموزش سركارگران درمورد چگونگي نحوه ارائه آموزشهاي كوتاه مدت به كارگران.
2. روش پژوهش

در مرحله نخست پس از طرح ريزي قالب كلي پروژه و طراحي بانك نرم‌افزاري‌، موضوع با مديريت ارشد سالن مطرح شد و پس از موافقت، براي اجراي طرح در سطح سالن، اقدامات اوليه به اين گونه صورت گرفت:
2-1. تشكيل جلسات توجيهي

در اين مرحله پس از تهيه گزارش‌هاي تحليلي، براي سطوح مديريت، روسا‌، سرپرستان و سركارگران، دو جلسه توجيهي برگزار شد.در جلسه نخست، كليات پروژه براي حاضران تشريح و در زمينه موارد زير توضيحاتي ارائه داده شد:- آمار تحليلي و مقايسه اي حوادث به تفكيك محدوده سرپرستي، به منظور مقايسه بهتر ارائه شد.- توضيحاتي در مورد تشكيل تيمهاي كاري، نتايج و تاثيرات آن بر پيشرفت كار ارائه شد. - همچنين اقدامات در نظر گرفته شده براي كنترل اعمال ناايمن و شرايط ناايمن، معرفي و تشريح شدند. (جدول 1)در جلسه دوم ، به سركارگران و سرپرستان در مورد چگونگي آموزش‌هاي ده دقيقه اي كوتاه مدت ، تكنيك هاي آموزش به فراگيران، مطالبي كه بايد آموزش داده شوند، افرادي كه بايد تحت آموزش قرار گيرند و سر انجام تكميل فرمهاي ثبت حوادث توضيحاتي ارائه شد.
2-2. تشكيل تيم هاي كاري

به منظور راهبري بهتر، مقرر شد تا هر سرپرست به همراه سركارگران خود در محدوده تحت سرپرستي، يك تيم كاري را تشكيل دهند. سرپرستان بعنوان مسئولان تيم حوزه سرپرستي خود و كارشناس ايمني به صورت راهبر، در تمام تيم ها مشاركت فعال داشته باشند.
2-3. تشكيل جلسات ماهيانه بررسي و تحليل حوادث در باجه‌هاي سرپرستي

پس از ثبت حوادث در بانك نرم‌افزاري، در پايان هر ماه آمار حوادث به تفكيك ناحيه سرپرستي، توسط كارشناس ايمني سالن تهيه و در دفاتر سرپرستي براي هر قسمت به تفكيك شيفت كاري با حضور سرپرستان و سركارگران در جلسات بيست دقيقه اي تحليل مي شد. همچنين از افرادي كه دچار حوادث شديد شده بودند (حوادثي كه درمان آن به بيش از سه روز استراحت نياز دارد) دعوت به عمل آمد كه همراه سركارگر خود در جلسات توجيهي حضور داشته، تا در مورد علل وقوع حادثه و راهكارهاي كنترلي و يا اصلاحي بحث شود.
2-4- ارائه آموزش ده دقيقه اي توسط سركارگران

پس از برگزاري جلسه توجيهي براي سركارگران در مورد چگونگي اجراي طرح آموزش 10 دقيقه اي، با طراحي فرمهاي ثبت آموزش، از سركارگران خواسته شد تا در اين موارد به آموزش (10 دقيقه اي) كوتاه مدت اقدام كنند:2-4-1. عدم حضور فرد بيش از سه روز در محيط كار (براي مثال به علت استراحت پزشكي، سفرزيارتي، مأموريت و ...)؛ 2-4-2. وقوع حادثه براي فرد؛2-4-3. جابه‌جايي فرد در بين ايستگاه‌هاي كاري؛ 2-4-4. تخلف افراد از قوانين و مقررات ايمني. 3. دست آوردها

پس از گذشت شش ماه از اجراي پروژه، ثبت آمار آموزش هاي سركارگران، تشكيل جلسات ماهيانه در مورد تحليل حوادث با تيمهاي كاري و بررسي آمار مقايسه اي حوادث (نيمه اول سالهاي 84 و 85) مشاهده مي شود كه تعداد حوادث با 58% كاهش از 45 مورد حادثه در شش ماهه نخست سال 84 به 19 مورد در سال 85 تقليل يافته است و همچنين ميزان روزهاي تلف شده از 614 روز در شش ماهه نخست سال 84 به 198 روز در سال 85 كاهش پيدا كرده است. (نمودارهاي شماره 1 و 2)در اين مورد تعداد حوادث 58 درصد و روزهاي تلف شده 68 درصد، در نيمه اول سال 85 به نسبت زمان مشابه در سال84 كاهش (بهبود) و ضريب شدت تكرار از 2.1 در نيمه اول سال 84 به 1 در نيمه اول سال 85 كاهش يافته است. نتيجه‌گيري

با توجه به نتايج آماري به دست آمده از اجراي موفقيت آميز طرح آزمايشي همكاري واحدهاي توليدي در فرايند كاهش حوادث، در قالب تيم كاري در اين بخش به بررسي نقاط قوت و عوامل مؤثر آن مي پردازيم:

الف- اطلاع‌رساني به سرپرستان و سركارگران

ارائه آمار حوادث به تفكيك حوزه سرپرستي، منجر به ايجاد حس رقابت بين سرپرستان شد تا در شيفت هاي مختلف براي كنترل حوادث بيشتر تلاش كنند. همچنين به دليل بررسي ماهيانه حوادث، فرصتي پيش مي آْمد تا براي ماه آينده نيز برنامه ريزي شود.
ب - ايجاد و گسترش فرهنگ آموزش موثر ايمني

سركارگران به عنوان آگاه‌ترين و نزديكترين فرد به كارگران، به ويژه در بازگشت از استراحت مربوط به مصدوميتهاي بعد از حادثه، مي توانند بهترين و كاربردي ترين تذكرات و آموزش‌هاي لازم را در مورد جلوگيري از تكرار حادثه، به كارگران ارائه دهند. از اين رو با تكميل فرم هاي مربوط به آموزش‌هاي 10دقيقه اي و مستند كردن اين آموزشها انگيزه لازم براي سركارگران و تاثير مناسب بر فرد آموزش گيرنده ايجاد مي شود، تا ضمن جدي گرفتن آموزش ( اگرچه به صورت شفاهي و در زمان كوتاهي ارائه مي شود) بر اجرايي كردن آن، تمام تلاش خود را به كار گيرند.
3. يكپارچه سازي اطلاعات مربوط به حوادث

در پايان هر ماه در دفاتر سرپرستي، كارشناس ايمني در مورد تمامي حوادثي كه در ساير شيفتها اتفاق افتاده بود، توضيحاتي ارائه مي دادند تا با آگاهي از علل حوادث، از وقوع مجدد آنها پيشگيري شود.
4. ايجاد حساسيت روي حوادث

براي جلب بيشتر مشاركت سرپرستان و سركارگران طبق توافق اوليه با اعضا تيم و به منظور پيشگيري از وقوع حوادث شديد، از مصدوم يا مصدوميني كه دچار حوادث شديد شده بودند (حوادث داراي بيش از سه روز استراحت پزشكي) به همراه سركارگر مربوطه دعوت به عمل مي‌آمد تا در جلسات پايان هرماه، در دفاتر سرپرستان شركت و در مورد علت و چگونگي بروز حادثه، توضيحاتي را ارائه كنند. بدين ترتيب ضمن بحث جمعي و در صورت لزوم ارائه راهكار مناسب، براي جلوگيري از بروز حوادث مشابه، توسط اعضا تيم تصميم گيري و پيشنهادات لازم ارائه مي شد.نتايج به دست آمده از اجراي پروژه SWT و تحليل انجام شده در بخش بحث و بررسي، حاكي از آن است كه مي توان از اين طرح، به عنوان يك طرح كارا و اثربخش، با بسترسازي مناسب براي كاهش حوادث در ساير صنايع استفاده كرد.
منابع

1. رابينز، استيفن پي، مباني رفتار سازماني، ترجمه: علي پارسائيان و سيدمحمد اعرابي، تهران، دفتر پژوهشهاي فرهنگي، 13841
2. www.okstste.edu3. www.agcwa.com4. Colorado State University Occupation Health and Safety Section (Text Adopted from OR-OSHA Course 102)Updated 7/8/2001