حوادث ناشي از كار، واقعيت ها و راهبردها

نشريه آتيه : سيدمحمدرضا مشکاتي -

کارشناس متخصص بهداشت حرفه اي اداره كل درمان مستقيم سازمان تامين اجتماعي

روز 28 آوريل هر سال – 8 ارديبهشت ماه – به يادبود قربانيان ناشي از صدمات شغلي (حوادث و بيماري ها)، روز جهاني ايمني و بهداشت حرفه اي ناميده مي شود. براساس يكي از تعاريف موجود، حوادث ناشي از كار، حوادثي هستند كه درحين انجام وظيفه و به سبب آن براي بيمه شده اتفاق مي افتند. پيشگيري از بروز حوادث شغلي از ابعاد انساني، اجتماعي و اقتصادي حايز اهميت است. ابعاد اقتصادي يك حادثه شامل هزينه هاي مستقيم (وقفه در كار، انتقال مصدوم به مركز درماني، هزينه غرامت ها و...) و غيرمستقيم (وقفه در كار سايرين، هزينه ناشي از افت كمي و كيفي محصول، آموزش و آماده سازي فرد جديد...) است. بررسي ها نشان مي دهد درمقابل هر حادثه ناشي از كار ثبت شده، 30 حادثه كوچك (منجر به گرفتن خدمات سرپايي) و 300 خطا (منجر به اتلاف وقت و كاهش ساعات كار) رخ مي دهد و در هر حادثه، علاوه بر فرد حادثه ديده، كارفرمايان، سازمان تامين اجتماعي و جامعه، دچار خسارت هاي مختلف اقتصادي و اجتماعي خواهند شد. حمايت از كارگران دربرابر حوادث ناشي از كار سابقه اي طولاني در كشورهاي مختلف دارد. اولين بار در آلمان، سال 1869 حمايت كارگران درمقابل حوادث، سال 1884 بيمه اجتماعي حوادث شغلي و سال 1877 مقررات پيشگيري حوادث شغلي تدوين شد. در آمريكا، سال 1886 اعلام اجباري حادثه به سازمان هاي مرتبط، در فرانسه، سال 1893 قانون حفاظت صنعتي تدوين شد.

با تاسيس سازمان بين المللي كار در سال 1919 تدوين و مقررات مربوط به ايمن سازي كار و پيشگيري از بروز حوادث، در كانون توجه اين سازمان قرار گرفت.

حادثه، تعاريف متفاوت و مختلفي دارد. از جمله تعاريف حادثه مي توان به تعريف رويدادي پيش بيني نشده در اثر خطاي انسان و ضعف مديريت و واقعه اي غيرمنتظره و برنامه ريزي نشده (سازمان بين المللي كار) اشاره كرد.

ماده 60 قانون تامين اجتماعي، حادثه ناشي از كار را حوادثي تعريف كرده است كه در حين انجام وظيفه و به سبب آن براي بيمه شده اتفاق مي افتد. نكته مهم در اين تعريف، آن است كه همه حوادث روي داده در اوقات مشغول به كار (كارگاه، مؤسسات وابسته، ساختمان ها و محوطه آن، خارج محوطه به دستور كارفرما)، مراجعه به درمانگاه يا بيمارستان براي معالجه، اوقات رفت و برگشت از منزل به كارگاه و برعكس حوادث روي داده در حين نجات ساير بيمه شدگان نيز به عنوان حوادث ناشي از كار تلقي مي شود.

حوادث ناشي از كار از سوي سازمان هاي مختلف در گروه هاي مختلف تقسيم بندي شده اند، اين حوادث در سال 1923 در كنفرانس بين المللي آمارگران بر اساس علت بروز و در سال 1962 براساس علت بروز و نتايج، در سال 1968 از سوي سازمان ملل متحد بر اساس سن، جنس، تجربه، نوع شغل و روز از دست رفته كاري تقسيم بندي شدند و درنهايت سازمان بهداشت جهاني و سازمان بين المللي كار، اين حوادث را بر اثر نوع حادثه، مواد، محيط كار، محل آسيب ديدگي، طبيعت صدمه و جراحت جسمي ناشي از حوادث، بررسي و تقسيم بندي مي كنند.

همان گونه كه گفته شد حوادث ناشي از كار براي كارگران، كارفرمايان، سازمان هاي بيمه گر و جامعه، عوارض مختلفي را به دنبال دارند كه به شرح زير قابل بررسي هستند:

1– عوارض حوادث ناشي از كار براي كارگران: حوادث ناشي از كار سبب درد و رنج ناشي از آسيب جسمي، احتمال معلوليت، عدم توانايي در انجام كار سابق، اثر رواني ناشي از محدوديت شغلي و كاهش حقوق كارگر مي شود. درصورت معلوليت و مرگ كارگر، آثار مذكور شديدتر است. درضمن كاهش درآمد، مشكلات را افزايش مي دهد.

2- عوارض حوادث ناشي از كار براي كارفرمايان: آثار حوادث ناشي از كار براي كارفرمايان شامل كاهش توليد، كاهش كيفي محصول در اثر بكارگيري كارگر جديد به جاي كارگر حادثه ديده، افزايش هزينه اضافه كار براي جبران كاهش توليد، تعمير و تعويض قطعات ماشين آسيب ديده، هزينه آموزش و جايگزيني فرد جديد، اتلاف وقت و هزينه حقوقي و هزينه درماني و پزشكي است. در كارگاه هاي كوچك اين اثرات بيشتر نمود دارد.

3– عوارض حوادث ناشي از كار براي جامعه: در جامعه اثرات ناشي از كار به شكل كاهش درآمد خانواده، كاهش درآمد به دليل خروج فرد از نيروي كار، تاثير بر سازمان هاي پرداخت كننده خسارات نظير سازمان تامين اجتماعي، افزايش هزينه بكارگيري فرد مجرب و مطلع و... قابل ارزيابي است.

عوامل مؤثر در بروز حوادث

عوامل مؤثر در بروز حوادث شغلي، شامل سابقه اجتماعي، عوامل محيطي، صفات شخصي (سرسختي، عصبانيت، عجله و بي باكي)، شرايط ناايمن، عمل ناايمن، اشتباه فردي، ضعف مديريت، ميزان تحصيلات و استفاده نكردن يا استفاده نامناسب از وسايل حفاظت فردي و خط مشي مديريت است. از اعمال ناايمن مي توان به مواردي مانند كار بدون مجوز، استفاده از ابزار معيوب، عدم توجه به اخطارها، عدم استفاده از وسائل حفاظت فردي، سرعت زياد ماشين آلات، بلندكردن غلط بار، شوخي و تعمير ماشين حين حركت، مي توان نام برد. از ميان شرايط ناايمن هم مي توان به مواردي نظير بي دقتي در كار با مواد خطرناك، وجود ابزار و دستگاه هاي معيوب، بي نظمي در كار، فقدان علايم هشدار دهنده در محيط كار، صداي زياد، روشنايي كم، فقدان تهويه و فقدان وسايل خاموش كننده حريق اشاره كرد.در ميان عوامل فردي مؤثر در بروز حوادث هم، مي توان به ميزان تحصيلات، انگيزش، توانايي، مهارت، وضعيت جسمي و روحي، زمان عكس العمل نسبت به حادثه و آگاهي ايمني فرد اشاره كرد و درنهايت در بين عوامل محيطي مؤثر در بروز اين حوادث، مي توان از مواردي نظير حرارت، رطوبت، سرما، فشار، صدا، نور، طبيعت كار، كار در ارتفاع، لغزندگي كف كارگاه، پستي و بلندي كف كارگاه نام برد.

مهم ترين شاخص هاي رايج در بررسي حوادث شغلي، شامل ضريب تكرار، ضريب شيوع و ضريب شدت است. در محاسبات هر فوت و ازكارافتادگي برابر با 7500 روز از دست رفته (سازمان بين المللي كار)، هر فوت و از كارافتادگي 6000 روز (آمريكا)، قطع بازو از بالاي آرنج 4500 روز، قطع ران از بالاي زانو 4500 روز، كوري كامل دو چشم 6000 روز و كري كامل دو گوش 1750 روز از دست رفته محاسبه مي شوند. مهم ترين دليل بررسي حوادث ناشي از كار و جمع آوري اطلاعات مربوط به آنها پي بردن به برنامه ها و راه هاي لازم جهت جلوگيري از وقوع مجدد آنها است. در ايران نيز كليه كارفرمايان موظف به ارسال فرم گزارش حوادث شغلي به اداره هاي تامين اجتماعي و كار هستند.

نتايج كلي بررسي حوادث

با بررسي حوادث شغلي، مي توان توصيه هاي ذيل را براي كاهش موارد بروز چنين حوادثي و به حداقل رساندن آسيب هاي ناشي از آن، بيان كرد:

1– حادثه به دليل عمل غيرايمن، وضع ناايمن، ماشين بي حفاظ، نقص بهداشتي محيط كار به وجود مي آيد.

2– عمل غيرايمن افراد، مسئول اكثر حوادث است.

3– وقوع حادثه قابل پيشگيري است.

4– چهار روش اصلي پيشگيري حادثه بازبيني مهندسي، ترغيب و تشويق، انضباط، تطبيق كاركنان با شرايط است.

5– روش هاي پيشگيري از حوادث مشابه روش كنترل كيفي و كمي توليد است.

6– مسئوليت عمده وقايع نامطلوب به عهده مديران است.

7– سرپرستان و استادكاران افراد كليدي در پيشگيري از حوادث هستند.