لزوم آموزش مدیریت بحران

در دنیای امروز ضرورت توجه به آموزش در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بر هیچ کس پوشیده نیست. بسیاری از شرکت­ها، کارخانه­ها و دستگاه­های دولتی با توجه به این موضوع همه ساله بخشی از درآمد حاصله یا بودجه­ی خود را صرف آموزش نیروی انسانی می­نمایند. در مقوله­ی مدیریت بحران حوادث، یکی از جنبه­های عمده­ای که باید قبل از بحران، برنامه­ریزی و انجام شود و در حین بحران و پس از آن به­کار آید، آموزش تخصصی و همگانی در زمینه­ی نحوه­ی مقابله با حوادث طبیعی و غیرطبیعی است. پژوهش­های سال­های اخیر در مورد پیامدهای فاجعه­آمیز حوادث طبیعی و غیرطبیعی که بعضاً خسارت­های جانی و مالی فراوانی را به همراه داشته­اند، نمایانگر این است که آمادگی برای مقابله با بحران به­صورت عملی وجود ندارد و مدیریت بحران نیز آموزش ندیده و غیر متخصص است. حال این سوال مطرح می­گردد که چگونه می­توان آموزش­های لازم را به عموم افراد جامعه و مسوولان مدیریت بحران ارایه کرد­؛ به­نحوی که آنان بتوانند به آمادگی بیشتری برای مقابله با حوادث دست یابند­؟
در اجرای موفق یک برنامه­ی آموزشی ابتدا باید پیش­فرض­های لازم تحقق یابند. بدین معنی که باید ابتدا برنامه­ی آموزشی با در نظر گرفتن جنبه­ها و ابعاد مختلف در قالب یک طرح برنامه­ریزی شده تدوین شود. این برنامه مبتنی بر تعریف سیاست آموزشی، آموزش دهندگان، آموزش گیرندگان و نیاز سنجی آموزشی است. در موضوع آموزش مدیریت بحران، هدف، تغییر رفتار و عملکرد مردم و سازمان­های مسوول مدیریت بحران جهت مدیریت بهینه­ی بحران است. در این رابطه افراد آموزش گیرنده دو دسته می­باشند، یکی سازمان­ها و دستگاه­های مسوول مدیریت بحران که لازم است آموزش­های تخصصی و کاربردی را فراگیرند و دیگری مردم به­عنوان عنصر و نهاد اصلی برنامه­ریزی که باید آموزش­های همگانی یا عمومی را ببینند.
آموزش یکی از اجزای اصلی عنصر آمادگی است که در چرخه­ی مدیریت بحران به­عنوان اقدامات پیش از بحران تلقی می­شود. مدیریت بحران در حال حاضر به­دلیل ابعاد و جنبه­های متعدد بحران­ها، دارای پیچیدگی­های خاصی است، به­طوری که طیف وسیعی از کارآیی­ها و مهارت­های لازم نظیر برنامه­ریزی، سازماندهی عملیات، تجهیز منابع و امکانات و توزیع بهینه­ی آن­ها را در بر می­گیرد. تمامی مهارت­های فوق به آموزش تخصصی کامل و جامع نیاز دارند. بنابراین از نقطه نظر مدیریت بحران، نیاز به آموزش نیروی انسانی موجود در دستگاه­های دولتی برای ارایه­ی خدمات پایه و ضروری از جمله آتش­نشانی، اورژانس، امداد و نجات، تأمین امنیت و غیره در زمان بحران بسیار ضروری است.
واضح است که در رابطه با نیازهای آموزشی در درجه­ی اول باید قابلیت موجود را مدنظر قرار داد. فقط در آن صورت است که می­توان به یک ارزیابی دقیق دست یافت. اصولاً چنین ارزیابی نشان خواهد داد که چه زمینه­هایی بیشتر به آموزش نیاز دارند. آموزش ممکن است با در نظر گرفتن ملزومات عمده­ی آموزش و دسته بندی افراد تحت آموزش به صورت­های مختلف انجام شود.
برای مثال آموزش مدیریت بحران می­تواند برای مدیران فعلی بحران، به­منظور آشنایی آن­ها با جنبه­های مختلف بحران و چگونگی هماهنگ­سازی فعالیت­های مدیریت بحران صورت گیرد یا اینکه آموزش مهارت­ها برای افرادی ارایه شود که در عملیات اضطراری، نجات، کمک­های اولیه، اسکان موقت و غیره انجام وظیفه می­کنند. چنین افرادی می­توانند از اعضای دستگاه­های دولتی و یا سازمان­های غیردولتی­(NGO) باشند. همچنین آموزش تخصصی می­تواند از طریق سمینارها و
جلسات علمی صورت گیرد و افراد مختلفی را تحت پوشش قرار دهد.از منظر مخاطبان و تعیین گروه­های هدف و شیوه­های بهینه نیز می­توان آموزش را به انواع مختلف رسمی، غیررسمی و اتفاقی تقسیم نمود.
برنامه­ریزی و اجرای هر یک از این آموزش­ها به عوامل متعددی چون اهداف، محتوا، شرایط فراگیران و میزان دسترسی آنان بستگی دارد.
آموزش رسمی یا مدرسه­ای معمولاً بخشی از نظام آموزشی است که از کودکستان آغاز شده و تا دانشگاه ادامه می­یابد. این نوع آموزش که سازمان­یافته است دارای ساختار مشخصی است و از نظم خاصی پیروی می­کند.
آموزش غیررسمی نیز به هر نوع فعالیت آموزشی یا کارآموزی اطلاق می­شود که سازمان­یافته است و در خارج از نظام آموزش رسمی تحقق می­پذیرد. برای مثال می­توان از دوره­های آموزشی و کارآموزی در زمینه­های مختلف بهداشتی، سیاسی و فنی نام برد.
آموزش اتفاقی نیز نوعی آموزش است که انسان در طول عمر به گونه­ای تصادفی و نامنظم کسب می­نماید. آموزش اتفاقی معمولاً در محیطی که فرد رشد می­یابد و یا در محیط کار، زندگی و خانواده از طریق رسانه­های جمعی مانند رادیو، تلویزیون، روزنامه­ها و غیره به دست می­آید.
نهایتاً ارایه­ی آموزش­های لازم در زمینه­ی مدیریت بحران در سطح مردم و مسوولان، نیازمند تعریفی دقیق از یک سیاست آموزشی مبتنی بر نیاز­سنجی است. برای اجرای برنامه­های آموزشی باید نقش و جایگاه هر یک از دستگاه­های آموزشی و فرهنگی دقیقاً روشن شود. تحقق این مهم، لزوم تدوین طرح آموزش مدیریت بحران در کشور را در چهارچوب سیاست­ها و راهبردهای مدیریت بحران در سطوح ملی، منطقه­ای و محلی ضروری می­نماید.

سازمان آتش نشاني و خدمات ايمني