چگونه استرس ناشي از کار را مديريت کنيم؟

سيدحميدرضا ميرمعزي
نظام زندگي صنعتي، هر چند دستاوردهاي زيادي براي ما به همراه آورده است، اما در بسياري ابعاد نيز عوارضي در پي داشته است؛ از جمله اينکه هر يک از ما چه در زندگي فردي و چه در محيط کارمان با استرس زيادي روبرو هستيم. گاهي اوقات برخي به اين مي‌انديشند که اي کاش هيچگاه فشار، استرس يا تعارضي وجود نداشت. اين در حالي است که تحقيقات نشان داده است که اين فشار ناشي از کار امري طبيعي است و حتي اگر بتوان آن را در يک ميزان متناسب نگاه داشت که بتوان آن را مديريت کرد، مي تواند موجب خلاقيت هايي نيز در فضاي کار شود.

باتوجه به اهميت اين مساله، جهت استفاده شما عزيزان ، سخنراني دکتر شهرام رحيمي استاد دانشگاه كه به بررسي اين مساله مي پردازد تقديم مي گردد.
رحيمي سخنان خود را اين گونه آغاز کرد: همه ما به نوعي با موضوع استرس درگيريم، اما اين فشارهاي رواني همگي بد و زيان‌آور نيستند، هر چند که اگر اين چالشها از يک حد خاصي خارج شوند مي توانند منشاء بيماري در انسان بشوند. بنابراين در يک تقسيم‌بندي کلي، استرس به دو بخش تقسيم مي شود، استرس هاي زيان آور و استرس هايي که مي توان با مديريت آنها جنبه مثبت ايجاد کرد. وي سخنان خود را در ارتباط با کنترل استرس اين گونه ادامه داد: براي كنترل استرس ابتدا بايد به خوبي آن را بشناسيم، همچون يك نظامي هنگامي كه قصد حمله به دشمني را دارد. او بايد ابتدا از موضع دشمن، قدرت آتش او و حتي‌از انگيزه و نگرش او آگاه باشد. يك پزشك هم براي درمان يك بيماري با روشهاي مختلف بايد نسبت به وضعيت بيمار و بيماري‌اش آگاه شده باشد. رحيمي تاکيد کرد: اينك درحال حاضر استرس بزرگترين عامل مرگ‌ومير در جهان است. شايد بگوئيد اين‌گونه نيست و بيماريهاي قلبي بيشترين مرگ‌ومير را باعث مي‌شوند. اما بايد بگويم كه بخش عمده بيماري‌هاي قلبي هم ناشي‌از عوامل استرس‌زا در جوامع مدرن امروزي است. سرطان‌ها، بيماري‌هاي عصبي و اختلالات رواني نيز همگي به دليل منابع فشارزا در بين انسانها است. در همين ارتباط وزارت بهداشت اعلام كرده است كه درتهران از هر هفت نفر، يكي دچار استرس حاد است که اين رقم بسيار بالايي است و حتي در اين جمع هم بسياري از افراد هستند که تحت مداوا هستند. رحيمي سخنانش را در همين ارتباط ادامه داد و گفت: استرس عكس العمل جسماني،رواني، رفتاري ويا نگرشي است كه دراثر يك عدم موازنه بين آنچه مي‌خواهيم و توانايي‌هاي ما به وجود مي‌آيد. وي در همين ارتباط ادامه داد: الگوهاي عملي استرس به دو دسته محيط و فرد تقسيم مي‌شوند. محيط، خود شامل رويدادها، موقعيت‌ها، بايد و نبايدها و مطالبات و مجوزها است. از طرف ديگر، الگوي‌هاي استرس‌زاي فرد را مي‌توان به خلق‌وخو، منش، تجارب‌زندگي، دانش و مهارت بخش كرد.بررسي آثار بيروني استرس، موضوعي بود که رحيمي در ادامه سخنانش مورد توجه قرار داد و گفت: استرس در هر يک از ما منجر به بروز سه حالت مي‌شود. اين حالتها عبارتند از: «سازش»، «گريز» و «نبرد» دراين شرايط دو حالت غلبه (Eustress) و شكست (Distress) ايجاد مي‌شوند که در نهايت هر دو حالت منجر به بروز استرس در افراد مي شود، فقط تفاوت در اين است که در پيروزي استرس مثبت و در شكست استرس زيان‌بار و منفي خود را نشان مي دهد. وي سخنانش را در ارتباط با علائم استرس ادامه داد و گفت: استرس داراي علائم متعددي است که از جمله مي توان به علائم جسماني، رواني، اجتماعي و رفتاري اشاره کرد.

رحيمي آن گاه با ارائه تقسيم بندي درپي آمده، علائم ظاهري استرس را مورد بررسي قرار داد:

1-علائم جسماني عبارتند از: سردرد، دل درد، افزايش ضربان قلب، گرفتگي عروق، گرفتگي عضلات، كلسترول بالا، فشارخون، كاهش ايمني بدن، اختلالات جنسي، تومورها، خستگي مدام و...

2-علائم رواني عبارتند از: بي‌طاقتي، افسردگي،بي‌حوصلگي،اضطراب، احساس ‌بيهودگي، عدم اعتماد به نفس و ...

3-علائم اجتماعي عبارتند از: پرخاشجويي، غيرقابل تحمل شدن، يكدندگي، لجبازي، عدم همكاري، تنها گزيني و...

4-علائم رفتاري عبارتند از: افزايش مصرف دارو، بروز رفتارهاي جرقه‌اي، بدخوابي، حادثه‌هاي مداوم، شلختگي، بهم‌خوردن ريتم اشتها و...
عوامل استرس‌زا

دکتر رحيمي، بخش ديگري از سخنان خود را به بررسي موضوع گروههاي فشار و استرس زا اختصاص دادو گفت: عوامل چندي در پيرامون ما وجود دارند که موجب ايجاد استرس مي شوند. اين عوامل به شرح موارد درپي آمده تقسيم مي شوند:

1-محيط: كه شامل قوانين اجتماعي، سنت و عرف، بايدها و نبايدها، مجوزهاي اجتماعي، تصميم‌هاي مراجع قدرت، وضعيت اجتماعي و اقتصادي

2-فرد: شامل اين گزينه‌ها است: تصويري كه ازخود داريم، نگرش و ارزشهاي ما، اعتقادات و اصول و ويژگيهاي شخصي.

3-خانواده: كه شامل وضعيت مالي، نظم و رفتار فرزندان، بي‌توجهي اعضا به يكديگر و بخصوص زن و شوهر، سهيم نبودن اعضا در مسئوليت‌هاي خانه، بي‌توجهي به ظاهر خود در محيط خانه، احساس گناه به خاطر عدم موفقيت‌ها، نداشتن تفريح جمعي، برقراري ارتباط با همسر و فرزندان، مشغله زياد و اقوام همسر وي آن گاه به بررسي شرايط براي مديريت استرس پرداخت و با اشاره به نقش خانواده گفت: خانواده مهمترين ركن زندگي انسان است و بايد براي رهايي و مقابله با استرس به آن توجهي ويژه كرد.

رحيمي در ادامه با اشاره به ويژگيهاي يک خانواده سالم گفت: خانواده سالم، خانواده اي است که در آن افراد به درستي با يکديگر ارتباط برقرار مي کنند، سخنان يکديگر را گوش مي کنند، به يکديگر احترام مي گذارند، سنگ صبور همديگر هستند، به يکديگر اعتماد دارند، به جاي انضباط خشک و تحکم آميز مناسبات انساني بين آنها حکمفرماست، به خدمات يکديگر احترام مي گذارند و براي حوزه خصوصي همديگر ارزش قائلند.
سازمان و سلامت رواني

سخنران در کنار خانواده به جايگاه سازمان در سلامت روحي- رواني افراد اشاره کرد و گفت: محيط کاري هر يک از ما در زندگي مان نقش جدي پيدا کرده است، به سبب اينکه در بسياري موارد با بيش از 10-12ساعت از طول روزمان را در سازمانهاي مان صرف مي کنيم که همين امر مي تواند نشان دهد که سازمانهاي ما چه نقشي در سلامت رواني ما ايفا مي‌کند. وي سپس با اشاره به نقش مديران براي کاهش استرس در فضاي سازمان گفت: مديران سازمانها با روشهايي مي‌توانند مشكلات و استرس‌هاي محيط كاري را كاهش دهند، ضمن اينکه اين كارها به افزايش راندمان پرسنل منجر مي‌شود و منافع آن به سازمان خواهد رسيد. در همين راستا مديران براي كاهش استرس بايد به عوامل درپي آمده توجه کنند: 1-مشخص كردن گستره وظائف و اختيارات كاركنان سازمان2-انعطاف‌پذيري سازمان درمورد اشتباهات كاركنان 3-متناسب و هنجار نمودن محيط‌كار 4-ارزيابي عملكرد روش‌مند و متداوم5-بازخورد دادن و گرفتن در فرآيند كار 6-افزايش آگاهي همگاني نسبت به استرس و عوارض آن 7-اهميت دادن به بهداشت رواني 8-استفاده از خدمات مشاوره اي 9-تشكيل گروههاي كمك به خود.
راهكارها

رحيمي در بخش پاياني سخنان خود به ارائه راهکارهايي براي مقابله با استرس پرداخت و گفت: طبق تحقيقات صورت گرفته، يک سري عوامل مي تواند به مديريت استرس کمک کند. يکي از اين راهکارها بيان احساسات است، به اين ترتيب روانشناسان تاکيد مي کنند که افراد بايد کسي را براي بيان مشکلات و مکنونات قلبي داشته باشند. راهکار دوم اين است که افراد انتظارات خود را به شکل واقع بينانه اي دنبال کنند. راهکار سوم، مثبت نگري يا همان ديدن نيمه پر ليوان است که با اين راهکار مي توان از حجم فشارهاي روحي کاست.

رحيمي در پايان چند پيشنهاد ديگر نيز به اين شرح ارائه کرد:

_ مميزي عكس‌العمل‌هاي رايج به موقعيت‌ها، در برابر موقعيت هايي كه به طور روزمره مارا درفشار مي گذارند، فكر كنيد و سعي نماييد كه بهترين و ساده ترين آنها را انتخاب كنيد.

_ استفاده از نظام‌هاي حمايتي.

_ كاهش ورود مواد سمي به بدن. موادي همچون داروها، سيگار، موادمخدر و همچنين مواد غدايي زيان‌آور چون چربي‌ها و اسيدهاي چرب، قند و....

_ ورزش مناسب.

_ اهميت جدي به استراحت جسمي و روحي.

_ تقويت حس طنز

_ براي خود و علائق خود زمان بگذاريد و به چيزهايي كه سبب مسرت خاطر شما مي‌شوند، بيشتر بپردازيد.

_ استفاده از فنون آرام‌بخش.